بربط (عود) از سازهای باستانی ایران بوده و جزء دسته ساز های زهی مضرابی می باشد. در این مطلب به معرفی بربط می پردازیم.

تاریخچه ساز بربط

بربط از سازهای باستانی ایرانی است که بعد از اسلام عود نامیده شده و مهمترین سازی بوده که مورد آزمایش [صوتی] موسیقی‌شناسان واقع شده است چنان که فارابی [در کتاب الموسیقی الکبیر] از آن به تفصیل سخن گفته است و دیگر نویسندگان رسالات موسیقی نیز، آن را مورد بحث قرار داده‌اند. ابن یونس ریاضی‌دان عربی در هزار سال قبل راجع به عود کتابی به نام «الغفود فی اوصاف العود» نوشته است که شامل جگونگی ساختمان، حالت صدا و طرز نواختن آن می‌باشد.

کاسه طنینی و صفحه

کاسه طنینی بربط مانند گلابی است که از طول به دو قسمت مساوی تقسیم و از ترک‌های چوبی متعدد به هم پیوسته تشکیل شده است. ترک ها از یک سو در پایین کاسه و از دیگر سو نزدیک دسته به یکدیگر می‌رسند. برای صدا‌دهی بهتر، در ساخت ساز برای صفحه از چوب کاج در صفحه استفاده می‌کنند. دو دایره کوچک و یک دایره بزرگ‌تر مشبک از جنس استخوان برای خروج صدا از کاسه بر روی صفحه تعبیه شده‌است و خرک در قسمت پایین آن قرار می‌گیرد.

پل

در پنج نقطه از صفحه به طرف داخل کاسه پل‌هایی افقی متصل به صفحه وجود دارند که از تغییر شکل یافتن صفحه جلوگیری می‌کنند و یا سیم های نایلونی با ضخامت های مختلف است. معمولا سیم های هشتم تا دهم روکش فلزی دارند.

خرک و سیم گیر ساز عود

خرک عود قطعه چوبی به طول تقریبی ۱۰ سانتی متر است که در قسمت پایین کاسه قرار می گیرد و روی آن شیارهای کم عمقی برای عبور سیم ها ایجاد شده اند. در ساخت بعضی بربط‌ها، سیم‌ها به سیم‌گیری که در انتهای بدنه‌ی کاسه است وصل می‌شوند و در بعضی دیگر، خرک وظیفه‌ی سیم‌گیر را نیز به عهده دارد. خرک را مستقیما به صفحه‌ی رو نمی‌چسبانند و بین خرک و صفحه، تکه ای چوب یا صدف قرار می‌دهند.

دسته ساز بربط

بربط دارای دسته کوتاه چوبی، تقریبا به اندازه یک سوم طول کاسه و قطر حدود ۱۰ سانتی‌متر است. در قدیم دسته‌ی بربط دستان‌بندی می‌شد، اما اکنون فاقد دستان بندی (پرده) می‌باشد. دسته از یک طرف به کاسه طنینی و از طرفی به سرپنجه متصل است.

سرپنجه بربط

سرپنجه محفظه‌ای است تو خالی که در ابتدای طول دسته قرار دارد و کمی متمایل به طرف عقب ساخته می‌شود. سرپنجه محل قرار گرفتن گوشی هاست و در هر یک از طرفین آن پنج گوشی قرار دارند.

گوشی ها

بربط دارای ۱۰ گوشی به تعداد وترهای ساز است. جنس گوشی‌ها از چوب می‌باشد.

شیطانک ساز عود

قطعه چوب باریک و کم ارتفاعی است به اندازه عرضی دسته و ارتفاع حدود یک میلی‌متر که بین دسته و سر پنجه قرار می‌گیرد و و سیم‌ها از درون شیارهای کم عمق آن عبور می‌کنند.

سیم ها (وترها)

بربط دارای ده سیم است که دو به دو با هم، هم‌صدا کوک می شوند. در بعضی از بربط ها بم‌ترین سیم (وتر) را تکی می‌بندند و از آن بیشتر برای واخوان (بم) استفاده می‌کنند. جنس سیم ها زه (روده تابیده شده ی گوسفند ) یا ابریشم تابیده شده با روکش فلزی است. البته امروزه به جای روده حیوانات از جنس پلاستیک هم در ساخت سیم ها استفاده می شود.

نوازندگان ساز عود

از نوازندگان این ساز می توان از عبدالوهاب شهیدی، منصور نریمان، حسین صدقی آسا، ارسلان کامکار، محمد فیروزی، حسین بهروزی نیا و شهرام غلامی نام برد.

پیشنهاد می کنیم مطلب آشنایی با ساز های زهی را مطالعه کنید.

همچنین برای مشاهده قیمت و خرید انواع ساز های زهی (مانند بربط) کلیک نمایید.