1. صفحه نخست
  2. پژوهش ها پژوهش های عمومی سازژوست

الموسیقی الکبیر؛ نگاهی اندیشمندانه از فارابی به موسیقی

ابونصر فارابی یکی از پیشگامان پژوهش در موسیقی

در این مقاله قصد داریم تا به تشریح کتاب الموسیقی الکبیر اثر ابونصر فارابی بپردازیم. کتاب موسیقی کبیر یکی از ارزشمند ترین کتاب ها درتاریخ موسیقی جهان و یکی از مهم ترین تالیفات ابونصر فارابی در زمینه موسیقی است.

فارابی و موسیقی

فارابی نخستین فردی است که نام خیانگر (آوازخوان) معروف دربار خسرو پرویز را به جای گذاشت. فارابی در موسیقی کبیر از ۲ نوع طنین های بغدادی و خراسانی نیز سخن می گوید. وی همچنین از سار شاه رود و شکل آن سخن می گوید. فارابی در کتاب احصاء العلوم در تعریف موسیقی می گوید: علم موسیقی به طور کلی از شناختن انواع الحان و آن چه الحانه از آن ها تألیف می شود بحث می کند و روشن می سازد که الحان برای چه عرض هایی تألیف می شوند و چگونه باید تألیف شوند و بر چه باید باشند تا تأثیر آن ها بیش تر و دلنشین تر گردد.

ابونصر فارابی یکی از پیشگامان پژوهش در موسیقی
ابونصر فارابی یکی از پیشگامان پژوهش در موسیقی

 

فارابی در موسیقی دارای چهار کتاب است:

  1. کتاب فی احصاء الابقاع
  2. کتاب فی النقره
  3. کتاب کلام فی الموسیقی
  4. کتاب الموسیقی الکبیر

کتاب موسیقی کبیر

کتاب «الموسیقی الکبیر» اثر ماندگار ابونصر فارابی کامل­ترین و بزرگ­ترین کتابی است که از آغاز اسلام تاکنون درباره موسیقی به زبان عربی نوشته شده است. این اثر بر همه مباحث اصول موسیقی و مبادی آن، علوم نظری و عملی و وابسته های این علم احاطه دارد و مرجع تاریخی کامل در هنر موسیقی به­ شمار می­آید.

براساس گفته فارابی در آغاز کتاب، این کتاب به کتاب دیگری محلق بوده که مؤلف در آن به شرح نظریات دانشمندان پیشین در هنر موسیقی پرداخته و اشتباه ­های آنان را تصحیح کرده است اما ظاهراً کتاب مذکور مفقود و یا گمنام مانده است.

الموسیقی_الکبیر-_نگاهی_اندیشمندانه_از_فارابی_به-موسیقی_
الموسیقی الکبیر؛ نگاهی اندیشمندانه از فارابی به موسیقی

 

این کتاب از جمله نوشته های خطی قدیمی به زبان عربی است که به دلیل کثرت مطالب، قدمت اصطلاح های به کار برده شده، عمق معانی،اشکال خواندن و فهم آن و فراوان نبودن نسخه های کامل در کتابخانه های عمومی و همچنین به سبب آنکه اقدام به تحقیق تنها در آن فایده چندانی نداشته و شرح معانی و توضیح اشکالات مطالب مستلزم آگاهی در این گونه مباحث بوده است و نیز بیرون آوردن معانی از مراجع مختلف برای فهم مطلب، تخصص و فراغت زیاد لازم داشته است، پژوهندگان تنها به قسمت هایی از این کتاب مراجعه کرده اند یا پاره ای از آن را در مواقع مناسب مورد توجه قرار داده و به همین بسنده کرده اند.

محتویات کتاب موسیقی کبیر

کتاب موسیقی کبیر، خود دو جلد است که فارابی با عنوان کتاب اول و کتاب دوم از آن ها یاد می کند. کتاب اول (جلد اول)، محصول اندیشه و نظر مولّد شخصِ فارابی است که با تأمل و فهم دقیق به تدوین ابواب علم موسیقی اقدام کرده است. اما کتاب دوم (جلد دوم)، در خصوص آرای دیگران است که فارابی تألیف و تنظیم کرده و سپس به تحلیل و ارزیابی آنها اقدام نموده است. در حقیقت فارابی پس از شناخت آرای دیگران که در جلد دوم گردآورده، محتوای جلد اول را بر اساس اندیشه خود، تدوین کرده است.

تشریح ساز عود در نسخه خطی کتاب موسیقی کبیر اثر فارابی
تشریح ساز عود در نسخه خطی کتاب موسیقی کبیر اثر فارابی

همانطور که در تصویر بالا مشاهده می کنید در قسمتی از کتابی موسیقی کبیر فارابی به تشریح ساز عود پرداخته شده است.

موضوع جزء های کتاب موسیقی کبیر

جلد اول موجود است ولی متأسفانه جلد دوم مفقود و تا کنون نسخه ای از آن یافت نشده. با این وصف بررسی کتاب موسیقی کبیر فارابی منحصر به کتاب اول می شود. کتاب اول در دو جزء (بخش) تنظیم شده است. جزء اول در خصوص ورود به هنر موسیقی است و جزء دوم در خصوص خود هنر موسیقی است. در جزء اول، عمدتا به مباحث نظری (ماهیت و قلمرو معرفت موسیقایی) در خصوص هنر موسیقی می پردازد و شامل تعاریف و اصطلاحات، استعدادها و شناختها و مهارتها و نیز مباحث نظری که در عمل بکار می رود، می پردازد. این در حالی است که در جزء دوم بیشتر به مباحث عملی (تولید محصول موسیقی) می پردازد و شامل مباحثی در خصوص اصول آهنگسازی، انواع سازها و نحوه تطبیق آن اصول بر سازها به منظور تولید آهنگ، می باشد.

اصل موضوع کتاب موسیقی کبیر، هنر موسیقی است: « جزء دوم »؛ ولی مقدمه ای که فارابی در طرح بحث می آورد، ناظر به شناخت موسیقایی است: «جزء اول»؛ آنچه که بیشتر به کار مطالعه و بررسی به منظور بهره گیری در مطالعات نظری هنر می آید، بیشتر از جزء اول و در برخی موارد نکاتی از جزء دوم می باشد.

 

منابع:

جلال محدثی.  چیستی و چراییِ هنر؛ تلاشی برای فهم هنر در نگاه فارابی (کنفرانس ملی مطالعات هنر و پژوهش های علوم انسانی)

 

پیشنهاد می کنیم مطلب معرفی انواع ساز را بخوانید.

کلیدواژه : ابونصر فارابیالموسیقی الکبیرالموسیقی الکبیر اثر فارابیفارابیفلسفیکتاب الموسیقی الکبیرکتاب موسیقی کبیرکتاب موسیقی کبیر اثر فارابیموسیقیموسیقی کبیر
مدیرکل
مطالب مرتبط
معرفی انواع ساز و دسته بندی آلات موسیقی

معرفی انواع ساز و دسته بندی آلات موسیقی

what-is-ukulele-instrument

معرفی ساز یوکللی یا یوکه لیلی

shajarian-creating-musical-instrument

سازهای ابداعی توسط استاد شجریان

differences-between-baglama-and-divan

تفاوت ساز دیوان و باغلاما

دیدگاه کاربران 209 دیدگاه
ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *