معرفی انواع ساز و دسته بندی آلات موسیقی

ساز

ساز به وسیله ای می گویند که برای نواختن موسیقی استفاده می شود. به احتمال زیاد کهن ترین وسیله تولید موسیقی صدای انسانی بوده و پس از آن سازهای کوبه ای و بادی قدیمی ترین ساز ها هستند. قدیمی ترین ساز بادی کشف شده یک تکه استخوان سوراخ شده می باشد که گمان می رود مربوط به دوره انسان نئاندرتال باشد. ساز ها انواع مختلفی دارند که با توجه به ویژگی هایشان دسته بندی می شوند. در این مطلب به معرفی معمول ترین دسته بندی ساز ها می پردازیم.

تولید ساز

هنر تولید ساز در طول سالیان متحول گردید و پیشرفت بسیاری داشت. به خصوص در دوره انقلاب صنعتی اوج پیشرفت تولید ساز را در اروپا شاهد بودیم. در آن زمان ساز های پیچیده و زیبا با توانایی بالا در صدادهی در اروپا تولید می شده و تا امروز نیز تولید آن ها ادامه دارد. در قرن بیستم ژاپن و در قرن حاضر نیز چین ساز های موسیقی با کیفیت عالی تولید نموده اند.

به مرور زمان و با پیشرفت فناوری و به خصوص رایانه ها، راه برای ساخت ساز های الکترونیک باز شد. همچنین با استفاده از رایانه ها در صنعت موسیقی، مراحل تولید موسیقی به طور کامل دگرگون شد.

انواع ساز

علم طبقه بندی و شناخت ساز ها «سازشناسی» یا «ارگانولوژی» نامیده می شود. بر اساس این علم ساز ها به شکل های مختلفی دسته بندی می شوند که معمول ترین دسته بندی، تقسیم انواع ساز به دسته های: سازهای زهی، سازهای بادی، سازهای کوبه ای، سازهای صفحه‌کلید دار، سازهای الکترونیک و صدای انسانی است.

شایان ذکر است که این دسته بندی دقیق ترین دسته بندی نیست اما به دلیل معمول بودن آن در بیشتر موارد از این نوع دسته بندی استفاده می شود. در این مطلب ما به به توضیح و تشریح این دسته بندی می پردازیم.

سازهای زهی

به سازهایی که در آن ها صدا با استفاده از ارتعاش زه، تار و یا سیم تولید می شود، ساز زهی می گویند. معمولاً با زخمه زدن، ضربه زدن و یا کشیدن کمان و آرشه بر روی این زه ها صدای دلخواه از ساز بیرون می آید.

سازهای زهی در فرهنگ های مختلف بشری استفاده می شده و در ارتباطات میان فرهنگ ها، انواع آن متحول شده اند. بسیاری از ساز های زهی در نقاط مختلف جهان دیده می شوند که در عین تفاوت، نقاط مشترک زیادی دارند.

تار نمونه ای از ساز های زهی است که در ساخت آن از چوب، پوست، استخوان، زه و فلز استفاده می شود. ساز تار از کاسه‌ی طنینی، پوست، خرک، دسته، سرپنجه، گوشی‌ها، شیطانک، دستان‌ها و سیم گیر تشکیل شده است. تار با زخمه نواخته می شود و در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند تاجیکستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و گرجستان و دیگر نواحی نزدیک قفقاز رایج است.

انواع ساز های زهی

باغلاما، بالالایکا، بربط (عود)، تار، تار باس، تنبور، چگور، چونگیر، چنگ، دولسیمر، دیوان، دوتار، رباب، سلانه، سه تار، سی تار، سنتور، شورانگیز، قیچک، کنترباس، کمانچه، گیتار، قانون، قاویز (‌زنبورک ترکمنی)، قوپوز، قیجاق (کمانچه ترکمنی)، عود، لوت، مراژ، ویولون، ویولون آلتو، ویولا، ویولا د آمور، ویولا داگامبا، ویولای باس، ویولن سل، ماندولین، هارپ، یوکه لیلی

ساز های بادی

ساز بادی به سازی گفته می شود که از طریق دمیده شدن هوا در آن صدا تولید می گردد. سازهای بادی به دو دسته تقسیم می شوند: سازهای بادی برنجی و سازهای بادی چوبی. منظور از “چوبی” یا “برنجی” جنس ساز نیست، بلکه مربوط به چگونگی تولید صدا در دهنی آن‌ها می باشد. برای مثل فلوت در دسته سازهای بادی چوبی قرار می گیرد، با اینکه بدنه آن از فلز ساخته شده است.

فلوت جزء سازهای بادی چوبی می باشد که صدا در آن از نوسان هوای دمیده شده بر لبه دهنی ساز ایجاد می‌شود. فلوت جزو سازهای بادی چوبی بدون زبانه است.

انواع ساز های بادی

ابوا، باسون، بالابا، پیکولو، تاریا، ترومبون، ترومپت، توبا، توبای بایرویت، تویتوک (نی ترکمنی)، دودوک، دوزله (دونی)، زامپونیا، ساکسوفون، سازدهنی، سرنا، سوسافون، شمشال، شهنای، شیپور، فاگوت، فلوت، فلوت ریکوردر، فلوگل هورن، قره نی، قشمه، کر آنگله، کر (ساز)، کرنای، کلارینت، کورنت، نی، نی انبان، هورن

سازهای کوبه ای

ساز کوبه ای سازی است که در آن با کوبیدن، تکان دادن، مالش، خراشیدن و یا هر عمل دیگری که منجر به نوسان شود، صدا تولید می شود. سازهای کوبه ای معمولاً برای اجرای ضرب (ریتم) استفاده می شوند اما قابلیت اجرای ملودی را نیز دارند. تاریخچه ساز های کوبه ای به سال ها پیش باز می گردد و احتمالا پس ازصدای انسانی قدیمی ترین نوع ساز هستند. اولین بار بشر برای برقراری ارتباط راه دور از سازهای کوبه ای استفاده کرده و به تدریج این ساز به مراسم شادی، عزا، تشریفات مذهبی و … راه پیدا کرده است. ساز های کوبه ای به دو دسته ساز های کوبه ای با کوک معین مانند زیلوفون و ساز های کوبه ای با کوک نا معین مانند انواع طبل تقسیم می شوند.

تنبک

تنبک یک ساز کوبه ای ایرانی است که از نظر سازشناسی جزء طبل های جام شکل به حساب می آید. بدنه آن را از جنس چوب، سفال و یا حتی فلز می سازند. که شامل بخش هایی مانند: پوست، دهانه بزرگ، تنه، پا، نفیر، دهانه کوچک (کالیبر) می باشد.

این ساز غالبا از چوب درخت گردو ساخته می شود. چرا که علاوه بر دوام بالاتر، زیبایی ظاهری بیشتری نسبت به چوب توت دارد. معمولا روی تنه و یا نفیر این ساز خاتم کاری هایی انجام می دهند که زیبایی تنبک را دو چندان می کند.

برای نواختن این ساز، نوازنده باید از تمام انگشتان هر دو دست استفاده نماید. بنابراین نواختن ساز تنبک نیازمند قدرت بالای تکنیکی و متریکی می باشد.

انواع ساز های کوبه ای

دف، دایره، تنبک، تیمبال (تیمپانی)، طبل، دامارو، دمام، مثلث، ماراکاس، سن، زنبورک، تومبا، طبلا

سازهای صفحه کلید دار

ویکی پدیا ساز های صفحه کلید دار را اینگونه توصیف می کند: «ساز صفحه کلید دار سازیست که با استفاده از کلید ها نواخته می شود. ساز های شناخته شده این دسته عبارتند از: ارگ، ارگ بادی، پیانو، کلاویکورد و هارپسیکورد که  پیانو و ارگ معروف ترین آن ها هستند.» امروزه این نوع سازها در میان جوانان و علاقه مندان به موسیقی کلاسیک بسیار محبوب می باشند و افراد زیادی به دنبال خرید ساز صفحه کلید دارد (مثل پیانو) هستند. این دسته از ساز ها بیشتر در کشور های اروپایی رایج هستند.

پیانو

پیانو مشهورترین ساز صفحه کلید دار به حساب می آید. این کلمه مخفف شده کلمه بزرگتر فورته پیانو بوده و پیانو های ابتدایی با همین نام شناخته می شده اند. وزن پیانو حدود ۲۲۰ کیلوگرم بوده و از  فلز و چوب ساخته می شود. صدای پیانو به وسیله برخورد چکش ها با سیم های فلزی تولید می شود. این چکش ها با فشرده شدن کلاویه ها به حرکت در می آیند و به سیم ها ضربه می زنند. پیانو هشت اکتاو داشته و بالاترین دامنه صوتی را پس از ارگ دارد. فرکانس صداهای تولید شده توسط پیانو می تواند در بازه ۲۷ تا ۴۱۸۶ می باشد.

ارگ

ساز ارگ به دو دسته کلی تقسیم می شوند: ارگ بادی (Pipe organ) و ارگ برقی (Hammond organ)

ارگ بادی (Pipe organ): صدای این نوع ارگ از طریق دمیده شدن هوا داخل لوله های ساز تولید می شود. ارگ بادی از یک ردیف لوله با اندازه های مختلف ساخته شده اند. قدیمی ترین سازیست که توسط اروپاییان ساخته شده و از گذشته در کلیساها به کار می رفته است.

ارگ برقی (Hammond organ): در این ارگ ها مدارهای برقی نوسان و صدا را تولید می کنند. درواقع به وسیله مدارهای پیشرفته الکترونیکی و نت های موسیقی طیف گسترده ای از صداها تولید می شود.

انواع ساز های صفحه کلیدار

پیانو، ارگ، کلاوسن، کلاویکورد، چمبالو، هارپسیکورد، چلستا، آکوردئون، هارمونیکا، هارمونیون، گارمون، ویرجینال، سازهای الکترونیکی، ارگ برقی، ترمین، سینتی سایزر، کیبورد، گیتار الکتریک، گیتار بیس

جهت آشنایی بیشتر با ساز موسیقی اینجا کلیک نمایید.