تفاوت ساز دیوان و باغلاما

تفاوت ساز دیوان و باغلاما

در مقالات پیشین با ساز دیوان و ساز باغلاما و ویژگی ها و ساختار هر یک به صورت کامل آشنا شدید. همچنین در مورد نحوه کوک کردن این دو ساز نیز اطلاعاتی کسب نمودید. همانگونه که دریافتید ساز دیوان و باغلاما ساز‌هایی هستند که از لحاظ ظاهری و ساختاری بسیار مشابه اند، اما در واقع هر کدام سازی مستقل با ویژگی ها و رنگ صدایی منحصر به خود هستند. تفاوت ساز دیوان و باغلاما از جمله موضوعاتی است که همواره هنرجویان این دو ساز نسبت به آن کنجکاو هستند. با ما در ادامه این مقاله همراه باشید تا شما را با ویژگی ها، تفاوت ها و شباهت های دو ساز دیوان و باغلاما آشنا کنیم.

مقالات مرتبط: ساز باغلاما چیست؟

معرفی دیوان و باغلاما

ساز باغلاما و دیوان هر دو از دسته ی سازهای زهی زخمه ای به شمار می آیند. و به وسیله مضراب یا انگشت دست نواخته می شوند. ساز دیوان در سه اندازه گوناگون ساخته می شود که به اندازه کوچک آن جُرا، و به اندازه متوسط آن، دیوان دسته کوتاه و به اندازه بزرگ آن دیوان (مرسوم ترین نوع این ساز) می‌گویند. ساز باغلاما نیز با نام های بلغاری، بوزوق، جورا، چالغی، ساز، چوگور، چکو، دمبرا، دینقیر، زیمبرا و تنبور نیز معرفی می شود. برخی نیز به دیوان دسته کوتاه، باغلاما می گویند.

تفاوت در تاریخچه ساز دیوان و باغلاما

ساز دیوان سازی مخصوص کردستان ایران، کردستان ترکیه (کرمانج) و کردستان عراق می باشد. که هرکدام از این سه منطقه، دارای فرهنگ و رسم و رسومات تاحدودی مشابه هستند. علاوه بر آن، ساز دیوان در بوکان، مهاباد، سنندج و کرمانشاه نیز طرفداران بسیاری دارد.

این در حالیست که ساز باغلاما در واقع ساز ملی قوم ترک و منطقه آناتولی می باشد. که در میان مردم ترک زبان و کرد زبان ترکیه و شمال عراق رایج است و در نیم قرن گذشته توسط مهاجران کرد عراقی در آذربایجان غربی و کردستان ایران نیز رواج پیدا کرد.

تفاوت ساختمان ساز دیوان و باغلاما

تفاوت ساختمان ساز دیوان و باغلاما
تفاوت ساختمان ساز دیوان و باغلاما

کاسه ی ساز

ساز دیوان دارای یک کاسه ی طنینی بزرگ از جنس چوب درخت توت سیاه، گردو، یا گلابی است. که به دلیل بزرگ بودن کاسه، نمی توان آن را به صورت یک تکه ساخت. کاسه ی دیوان را با چسباندن تکه چوب های هلالی خمیده شده به یکدیگر، به صورت پروانه ای می سازند.

این در حالیست که ساز باغلاما دارای یک کاسه طنینی کمی کوچک تر از دیوان و به صورت یکپارچه و نیمه گلابی از جنس چوب های درختانی مانند عرعر (سروکوهی)، ماعون (ماهون) می باشد و جنس چوب صفحه ی رویی را از چوب صنوبر انتخاب می کنند.

دسته و دستان های ساز

یکی از تفاوت های اصلی ساز باغلاما و دیوان که این دو ساز را نسبت به یکدیگر متمایز می کند، تفاوت در اندازه طول دسته آن هاست.

دیوان دارای دسته ای بلندتر از باغلاما می باشد که به کاسه متصل می شود و روی آن دستان بسته می شود. جنس دسته این ساز همانند باغلاما، باید از یک چوب محکم و سخت مانند بلوط باشد. زیرا دسته ساز به صورت مداوم تحت فشار انگشتان نوازنده قراردارد.

دسته دیوان دارای ۲۴ پرده است که قابلیت جابجایی دارند. این در حالیست که باغلاما با دستان بندی متفاوت (۹، ۱۲، ۱۷، ۲۴) وجود دارد.

گوشی ها

ساز دیوان و باغلاما هر دو دارای ۷ گوشی (به تعداد سیم های خود) هستند که ۴ گوشی روی جایگاه یا صفحه اصلی گوشی ها و ۳ گوشی دیگر در کنار آن ها قرار می گیرند. گوشی ها را معمولاً از چوب درختانی مانند مَمرَز، بلوط و شمشاد می سازند.

سیم گیر و شیطانک

فرق کاسه ساز دیوان و باغلاما
فرق کاسه ساز دیوان و باغلاما

در فاصله میان سرپنجه (محل قرارگیری گوشی ها) و دستان ها، قطعه ای باریک چوبی قرار گفته تا سیم ها از روی آن عبور کنند و به گوشی ها برسند. در پایین ترین بخش کاسه هر دو ساز سیم گیر واقع شده تا سر دیگر سیم ها به آن گره بخورند.

سیم ها

تعداد سیم ها در ساز دیوان ۷ و در باغلاما ۶ یا ۷ عدد می باشد. جنس این سیم ها از فولاد است. ساز باغلاما و دیوان، هردو به صورت سه گروه سه تایی، دوتایی و دوتایی تقسیم و کوک می شوند. کوک متداول ساز دیوان لا، ر، سل یا لا، ر، می و کوک متداول ساز باغلاما ر، سل، لا و یا لا، ر، می است.

خرک ساز

بر روی صفحه اصلی هر دو ساز، قطعه ای باریک با شیار‌های کم عمق نصب شده است. تا سیم ها را با یک فاصله کم از صفحه قرار دهند. خرک را از شاخ، استخوان، عاج فیل و یا چوب های سخت می سازند.

مضراب ساز

ساز دیوان را با مضراب پلاستیکی می نوازند و نوازنده در حین نواختن انگشت میانی خود را بر کاسه طنینی ساز می زند. ساز باغلاما را میتوان با مضراب پلاستیکی یا چوبی (از جنس چوب یا پوست درخت گیلاس، شاخ، پرغاز و…) و یا با سر انگشتان دست (شلپه، شرپه) نواخت.

مقایسه صدای دیوان و باغلاما

مقایسه صدای دیوان و باغلاما
مقایسه صدای دیوان و باغلاما

یکی از تفاوت های اصلی این دو ساز در طول دسته آن هاست. سازی که دسته کوتاه تری داشته باشد، صدای زیر‌تر و نافذ‌تری خواهد داشت. پس با توجه به این نکته، ساز باغلاما به نسبت ساز دیوان، دارای صدای زیر تری می باشد.

مقالات مرتبط: آشنایی با ساز دیوان

تفاوت در نواختن ساز دیوان و باغلاما

ساز دیوان را با مضراب پلاستیکی می نوازند و نوازنده در هنگام نواختن، انگشت میانی خود را بر کاسه ی طنینی ساز می زند. این در حالیست که ساز باغلاما را با هر دو مضراب پلاستیکی و چوبی و هم چنین با سرانگشتان می توان نواخت.

سخن آخر

در این مقاله به بررسی تفاوت ها و ویژگی های دو ساز دیوان و باغلاما پرداختیم. همان گونه که مطالعه نمودید، تنها تفاوت عمده ساز دیوان و باغلاما در اندازه کاسه طنینی و طول دسته ساز می باشد و در دیگر موارد بسیار شبیه به هم و دارای تفاوت های جزئی با یکدیگر هستند.

مدیرکل
دیدگاه کاربران 13 دیدگاه
ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *