ساز چنگ یا هارپ چیست؟

ساز هارپ یا چنگ، یکی از ساده ترین سازها از خانواده سازهای زهی می باشد. برای یادگیری این ساز، نیازی به کشیدن آرشه (مانند ویولون) نیست و به همین خاطر، ساده تر از بسیاری از سازهای زهی آرشه ای است.

پیشینه ساز چنگ

در ادبیات پارسی از این ساز بسیار نام برده شده‌ است. در بین سال های ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۶ میلادی توسط دو باستان شناس، مُهری در تپه چغامیش خوزستان یافته شد. که به چهارهزار سال پیش از میلاد و دوران ایلامیان باز میگردد. که در آن یک نوازنده، چنگ منحنی در دست دارد.

چنگ، سازیست که طی هزاران سال توسط تمدن های مختلف به حیات خود ادامه داده است. تمدن های باستانی انواع ساده ساز چنگ را می نواختند و همان ساز به تدریج توسعه یافت تا به ساز چنگ امروزی تبدیل شد. چه در دوره های تاریخی و چه در زمان ما، در فرهنگ های سراسر جهان، ساز چنگ میان طبقه مرفه و تحصیل  کرده و همچنین در میان مردم معمولی، سازی محبوب و مرسوم بوده و هست.

اگرچه اروپاییان مدعی ابداع چنگ های پدالی هستند و اذعان دارند این چنگ ها در قرن ۱۸ میلادی در آلمان پایه گذاری شده، اما همین چنگ ها نیز بر اساس چنگ های زاویه دار مثلثی شرقی ساخته شده است.

سیر تحول ساز چنگ یا هارپ

انواع ساز چنگ در قرون مختلف در ایران یافت شده‌ است. از جمله چنگ منحنی مربوط به قرن ۱۷ هجری قمری است. که متعلق به شخصی به نام صفی الدین عبدالمؤمن اُرُمَوی (ارومیه ای) می باشد. تصویر و آثاری از چنگ در اکثر آثار باستانی ایران از دوره هخامنشیان تا حکومت سلوکیان دیده شده است.

ساز چنگ در ایران دارای چهار رشته سیم بوده که در دورهٔ ساسانیان به ۱۱ رشته رسیده و در دوران اسلامی تا ۳۵ رشته نیز وجود داشته است. پیدایش چنگ از اختراع کمان نشأت گرفته‌ است، انسان ها دریافتند که در اثر تیراندازی، زه کمان مرتعش شده و صدای اندکی به گوش می رسید. چنگ های نخستین، بیشتر شبیه به کمانی از جنس نی و چوب بوده که زهی میان آن کشیده شده است.

جنس ساز هارپ یا چنگ

ساز هارپ از گذشته تا به حال به شکل مثلثی و از چوب ساخته میشد. با این تفاوت که در گذشته، جنس سیم های ساز از روده حیوانات‌ بوده، اما امروزه از نایلون یا فلز تهیه میشوند.

انواع ساز چنگ

انواع ساز چنگ یا هارپ به چهار دستهٔ کلی چنگ ارکستری، چنگ سنتی، چنگ باستانی و چنگ تزیینی تقسیم می شود. که هرکدام از لحاظ شکل ظاهری به ۱۷ نوع الگو و فرم چنگ تقسیم می شود. از جمله آن ها، چنگ زاویه دار، چنگ منحنی، چنگ ون و چنگ کندوگ و چنگ ون کنار ساسانی و چنگ لیر (چنگی در یونان که به شکل U است) میتوان نام برد. و همینطور هارپ پدالی که پیش تر معرفی شد، مشهورترین نوع چنگ امروزی می باشد.

ساختار ساز هارپ

• این ساز مثلثی شکل در اندازه های گوناگونی وجود دارد. این ساز بنابر اندازه، بین ۱۹ تا ۴۷ سیم دارد. هارپ هایی که معمولاً دارای ۴۰ تا ۴۷ سیم هستند، دارای پدال اند و به نام (Pedal Harp) شناخته می شوند.
• قسمت بالای ساز گردن ساز نامیده میشود؛ یعنی جایی که سیم ها به چوب متصل شده اند. سیم‌ها را می توان از این ناحیه کوک یا تنظیم کرد.
• به ضلع پایین ساز، sounding board یا بورد ایجاد صدا گفته می شود.
• بلندترین ضلع مثلث در ساز نیز، ستون نام دارد.
• در هارپ ها یا چنگ های مدرن، پدال هایی نیز در قسمت پایین ساز تعبیه شده است.

حقایق جالب در مورد ساز هارپ

• چنگ سنتی نمونه دیرینه چنگ است که هر تار آن تنها قادر به نواختن یک نوت می باشد و همانطور که پیش تر اشاره شد، سازی شبیه به پیانو با کلاویه های سفید خواهد بود.
• چنگ پدالی توسط فردی فرانسوی در قرن ۱۹ میلادی ابداع شد. و از آنجایی که در اکثر ارکستر سمفونی ها استفاده می شود، به چنگ کنسرت معروف شده است.
• در مورد تاریخچه محبوبیت چنگ میتوان به دوره قرون وسطی و رنسانس اشاره نمود. که در آن زمان رواج بسیاری در اروپا پیدا کرده بود.
• چنگ برای قرن ها به عنوان نماد سیاسی کشور ایرلند به کار برده ‌شده است.
• طولانی ترین زمان نواختن چنگ یا به عبارتی ماراتن چنگ، ۲۵ ساعت و ۳۴ دقیقه در یک آکادمی موسیقی در کالیفرنیا بوده است.
• بزرگترین فستیوال چنگ در سال ۲۰۱۳ در پاراگوئه برگزار شد. که تعداد ۴۲۰ نوازنده هارپ در آن شرکت داشتند.

نحوه نواختن ساز هارپ

• چنگ، سازی رشته‌ ای می باشد که توسط انگشتان نواخته می شود. تکنیک استاندارد و به ثبت رسیده ی نوازندگی چنگ در جهان هشت انگشتیست. این در حالیست که تکنیک نوازندگی در ایران طبق اطلاعات و مستندات باستانی، ده انگشتی می باشد.
• صندلی را پیدا کنید که راحت باشد و تکان نخورد. طوری بنشینید که بازوها با بدن زاویه ۹۰ درجه ایجاد کنند. تا بتوانید به سهولت تارهای چنگ را بنوازید.
• ساز چنگ را کج نگهدارید و آن را به شانه راست خود تکیه دهید. تا احساس تعادل متناسب کنید و حتی آن را کمی به طرفین زاویه دهید. تا بتوانید سیم ها را کمی واضح تر ببینید.
• هیچ روش خاص و درستی وجود ندارد که میان نوازندگان هارپ یا چنگ مورد توافق و تایید همگان قرار گیرد، اما چیزی که بدیهیست این است که برای شروع، دستان شما باید در وسط سیم ها قرار داشته باشند.
• سعی کنید دستان خود را شل کنید و بیش از حد متشنج ننمانید. زیرا وجود کشش بیش از حد در حین نواختن، ممکن است خطر آسیب به دست و یا مچ را به همراه داشته باشد.

سخن آخر

این مطلب معرفی مفید و مختصری در مورد ساز هارپ یا چنگ بود. درصورت وجود هرگونه نظر یا پیشنهاد، آن را در قسمت درج دیدگاه با ما در میان بگذارید. اگر تمایل دارید در مورد انتخاب ساز موسیقی بیشتر بدانید. پیشنهاد می کنیم سری هم به مطلب “انتخاب ساز موسیقی بر اساس شخصیت” بیندازید.