تار

تار جزء دسته سازهای زهی مضرابی بوده و یکی از پر کاربرد ترین و محبوب ترین ساز های ایرانی می باشد. در این مطلب به معرفی این ساز و تاریخچه آن می پردازیم.

تاریخچه

تار هم اکنون در میان سازهای زهی مضرابی به عنوان یکی از متداول‌ترین آلات موسیقی است. از تاریخ متداول گشتن تار در ایران اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما به‌کار بردن کلمه‌ی تار به معنی ساز معروف کنونی، نخستین بار در دوره صفویه نمایان شده است.

ساختمان تار

این ساز به‌طور کلی دارای چهار قسمت است: ۱- سرپنجه ۲- دسته ۳- نقاره ۴- کاسه

سرپنجه

یا جعبه‌ی کوک، جعبه‌ای توخالی است که ابتدای طول دسته قرار دارد و جنس چوب آن از جنس چوب کاسه است. شش‌گوشی (در هر طرف سه‌گوشی) روی آن قرار می‌گیرد.سرپنجه در سال‌های اخیر به اشکال گوناگون و متفاوت ساخته می‌شود. و البته هنوز سرپنجه سنتی رواج دارد. اولین نفری که در طراحی ‌این قسمت از ساز تار برای کیفیت و دقت بیشتر کوک ساز تغییر ایجاد کرد استاد سازنده سازهای ایرانی ابراهیم قنبری مهر بود که به سازهای سرپنجه قنبری شهرت یافته است.

دسته‌ی تار

از چوب‌های سخت، مانند گردوی کهنه یا توت، به صورت لوله‌ای توپر به طول تقریبی  ۵۰cm و قطر تقریبی ۴cm ساخته می‌شود. در قسمت جلوی دسته، انگشت‌گذاری صورت می‌گیرد و در پشت آن، دستان (پرده ها) با فاصله‌های معین بسته می‌شوند(گره زده می‌شوند). دسته‌ی تار به‌وسیله شیطانک از پنجه جدا می‌شود. شیطانک، قطعه استخوان باریک و کم‌ارتفاعی به عرض دسته‌ی تار و به ارتفاع ۲mm است. امروزه به طور معمول ۲۸ دستان بر روی دسته‌ی تار بسته می‌شود که مبنای آن‌ها از زه (روده ی تابیده شده ی چهارپایان) یا نخ‌های نایلونی است. هر دستان را در فواصل معین، چهار یا سه دور، دور دسته‌ی تار می‌بندند. بر روی دسته از دو رشته نوار استخوانی در طرفین نیز استفاده می‌شود.

نقاره

یکی از جعبه‌های توخالی تار است که بر روی آن پوست کشیده می‌شود و آن‌را جعبه کوچک می‌نامند. جنس نقاره از چوب درخت توت است و پوست آن از قسمت نازک پوست چهارپایانی مانند بز و بره انتخاب می‌شود.

کاسه تار

کاسه تار مانند نقاره توخالی است ولی کمی بزرگتر. (بر روی آن پوست کشیده می‌شود و جنس آن از چوب درخت توت است) روی پوستی که بر کاسه کشیده شده خرک گذاشته می‌شود. خرک معمولاً از جنس استخوان ساخته شده است. (بعضی به جای استخوان از شاخ گوزن استفاده می‌کنند).

پس از تراشیدن شکل و حجم خرک شیارهای کم عمقی بر روی آن ایجاد می‌کنند تا سیم ها بر روی خرک ثابت بمانند. برای ثابت ماندن خرک بر روی پوست، نخ‌های کوتاهی از جنس دستان‌ها (پرده ها) از حلقه‌های کوچکی که روی خرک (دو حلقه در طرفین و یک حلقه در وسط) ایجاد شده می‌گذرند و به سیم گیر که در انتهای بدنه‌ی کاسه قرار دارد وصل می‌شوند (بعضی از سازنده ها کمی آب قند به عنوان چسب برای اتصال خرک به پوست هم استفاده می‌کنند) معمولا روی سیم گیر را هم با تکه‌ای چرم می‌پوشانند تا دست نوازنده با گره سیم‌ها و نخی که از خرک کشیده شده برخورد نکند.

تار ایرانی دارای ۶ سیم از جنس فلز با قطرهای مختلف است که دو به دو با یکدیگر هم‌صدا کوک می‌شوند. مضراب تار بیشتر از جنس برنج می‌باشد (گاهی از شاخ یا استیل هم استفاده می‌شود) و با موم پوشیده می‌شود که در موقع نواختن بین شصت و انگشت قرار می‌گیرد.

نوازندگان

از نوازندگان این ساز می‌توان از میرزاحسین قلی، میرزا عبدالله، علی اکبرخان شهنازی، مرتضی خان نی‌داوود، کلنل علینقی وزیری، لطف الله مجد، مهدی تاکستانی، علی اکبرخان نوروزی، فریدون حافظی، جلیل شهناز، فرهنگ شریف، هوشنگ ظریف، نصرالله زرین‌پنجه، اسدالله حجازی، غلامحسین بیگجه‌خانی، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، داریوش پیرنیاکان، داریوش طلایی، ارشد طهماسبی،کیوان ساکت، زیدالله طلوعی، امیر حشمتی، یحیی زرپنجه، حمید متبسم، محسن نفر، شهرام میرجلالی، حشمت سنجری، حمیدرضا خبازی و پیام جهانمانی نام برد.

پیشنهاد می کنیم مطلب آشنایی با ساز های زهی را مطالعه کنید.

همچنین برای مشاهده قیمت و خرید انواع ساز های زهی (مانند تار) کلیک نمایید.