کتاب سنتوری اردوان کامکار

کتاب سنتوری

داستان پرفراز و نشیب جوانی سنتورنواز که نهال استعدادش در زمانی که باید به درختی تنومند بدل می‌شد و بارُ و بَر می‌داد به یکباره در تنگنای تنگ‌نظری و نخوت حسودان و خیانت بدگُهران به خشک چوبی بدل می‌شود که دیگر آوایی از او برنمی‌آید. او که تنها سنگ صبورش سنتورش بود و برای هانیه از باهم بودن می‌سرود و می‌نواخت کنون در چاه تنها بودن فرو رفته بود و جز سازش پناهی نداشت. در میان همین تاریکی و تنهایی، دیو سیه‌چردهٔ افیون بر سر او چنبره می‌زند و تا قعر تباهی پیشش می‌برد. باری در دل تیره‌شب نومیدی، دوباره سازش قصه‌پرداز شب ظلمانی می‌شود و شوق سنتور، کورسوی چراغ رنجور امیدش را بدل به شعله‌ای گرمابخش می‌کند تا دوباره زجا برخیزد و از بودن بسراید که آدمی به امید زنده است،
باری؛
قریب به ۱۷ سال از انتشار فیلم «سنتوری» می‌گذرد و علی‌رغم توقیف فیلم و پخش به صورت غیرقانونی، استقبال مخاطبان از فیلم و همچنین موسیقی متن آن کم‌نظیر توصیف شده است. برکسی پوشیده نیست که موسیقی این فیلم به آهنگسازی و نوازندگی سنتور اردوان کامکار چه تاثیری در همه‌گیریِ یادگیری، تدریس و حتی ساخت و فروش ساز سنتور در دو دهۀ گذشته داشته است. بی‌گمان از کسی جز اردوان کامکار انتظار نمی‌رفت که با انتخاب هوشمندانهٔ قبول ساخت موسیقی این فیلم سنتور را این چنین به بطن جامعه بکشاند. انتخابی که قطعا در زمان خود مورد نقد و مذمت اهالی موسیقی سنتی ایران بود و بی‌شک کسی پذیرای این ریسک نبود تا مبادا به جایگاهش لطمه‌ای وارد شود.
اما اردوان کامکار که پیش از این اثر نیز جسارت و جلوداری خود در شکستن تابوها و چارچوب‌های سنت را -دست کم در تاریخ سنتورنوازی- اثبات کرده بود ساخت موسیقی این فیلم و نوازندگی آن را برعهده گرفت. فیلمی به کارگردانی داریوش مهرجویی بزرگ. ناگفته نماند که مهرجویی مدتی را نزد اردوان کامکار مشق سنتور کرده بود و در آن دوران نیز مستند کوتاهی از چگونگی سنتور کوک کردنِ اردوان کامکار به نام «مهارت در کوک» ساخته بود که تیتراژ ابتدایی سنتوری از آن فیلم برداشته شده است.
انتخاب اول کارگردان برای خواندن در موسیقی این فیلم، بازیگر نقش اصلی یعنی بهرام رادان بود. پس از خواندن آزمایشی ترانه‌های محسن چاووشی
در استودیوی شخصی سیاوش کامکار در نهایت به دلیل عدم خوانش ژوست، این انتخاب توسط اردوان کامکار مورد قبول قرار نگرفت. هرچند که رادان برای سنتورنوازی به مدت شش‌ماه پیش کامکار مشق سنتور کرد که تا دست‌کم مضراب را صحیح به دست بگیرد و حرکت دهد که در این امر نیز تاحدودی موفق بود.
در نهایت خود محسن چاووشی برای خواندن ترانه‌هایش انتخاب شد که یکی از دلایل توقیف فیلم هم غیرمجاز بودن او در آن زمان محسوب می‌شد. اردوان کامکار براساس محدوده صوتی چاووشی و ملودی ترانه‌هایش موسیقی فیلم را ساخت و تنظیم کرد و چندین قطعهٔ بی‌کلام دیگر نیز برای فیلم ساخت.
او در تمامی پلان‌های موسیقایی این فیلم حاضر بود و در تمامی صحنه‌ها قطعات را اجرا کرد که در فیلم نمای بسته دست وی، بدل از دست بهرام رادان استفاده شده است.
از جمله این قطعات، قطعهٔ ارکسترال «خاطره» بود که به دلیل مشکلات و حواشی پیش‌آمده بین آهنگساز و یکی از عوامل در پایان تولید فیلم این قطعه هرگز توسط او به کارگردان ارائه نشد و روی تیتراژ پایانی پخش نشد که جایگزین این قطعه پخش دوباره موسیقی تیتراژ نخست در انتها بود. در گیرودار پخش فیلم به صورت غیرقانونی، موسیقی فیلم نیز توسط یکی از عوامل به صورت غیرقانونی در وب‌سایت‌ها منتشر شد. پخش غیرقانونی سنتوری و موسیقی‌اش به حدی بود که در میدان انقلاب و فردوسی و مراکز پرتردد تهران و کلان‌شهرهای ایران شاید نبود دست‌فروش و دوره‌گردی که ندای سنتوری سنتوری را بلند نکرده باشد.
به ترجمان امروز این فیلم و موسیقی‌اش Heat یا Viral شده بود. اکنون به دلیل استقبال و پیگیری فراوان علاقمندان موسیقی این فیلم و سنتورنوازی، اردوان کامکار؛ این آهنگساز و نوازنده سنتور مطرح کشور، پس از سال‌ها تصمیم بر نشر ساخته‌هایش برای موسیقی فیلم سنتوری گرفته است. تا امروز تمامی تلاشهای نوازندگان سنتور برای نغمه‌نگاری و نواخت برخی قطعات و البته پخش یا فروش نت‌ها به صورت غیرقانونی و بدون رضایت آهنگساز به بیراهه رفته و فقط شِمای کلی از برخی قطعات در آنها ارائه شده است. ضعف نبود کارگان مکتوب قطعات سنتوری و نمونه‌ نت‌های غیراصلی طبعا اجراهای ضعیفی را در پی‌داشت که به دور از استانداردهای موسیقایی لازم بود. فروش و پخش غیرقانونی نت‌های پراشتباه توسط عده‌ای سودجو که در پی دیده شدن و درآمدزایی بدون آگاهی و رضایت آهنگساز اثر بودند خیل عظیمی از علاقمندان به نواخت این قطعات را به بیراهه کشاند. به هر روی با توجه به پیچیدگی تکنیکال قطعات در این شیوه و همچنین اقبال کم نظیر مخاطبان «سنتوری» به این کارگان، نگارندگان برآن شدند تا با نظارت و تایید مستقیم آهنگساز، با نهایت دقت و تعهد به حفظ امانت در حد بضاعت، این قطعات را نغمه‌نگاری، بازنگری و در یک مجلد کتاب به پیشگاه مؤلف اثر تقدیم کنند.

در مقدمۀ کتاب سنتوری به قلم نگارندگان چنین می‌خوانیم:
«کتاب حاضر، پیروِ اقبال مخاطبان مجموعه‌قطعات سنتوری، با نظارت و تایید اردوان کامکار، برمبنای موسیقی فیلم، نغمه‌نگاری، بازنگری و نت‌نویسی رایانه‌ای شده است. قطعات این کتاب تماماً از نواخت‌های با محوریت ساز سنتور- اعم از قطعات بی‌کلام، ارکسترال بی‌کلام و بخش سولوی سنتورِ قطعاتِ باکلام- به آهنگسازی و تنظیم اردوان کامکار نغمه‌نگاری شده‌است. روشن است قطعات این مجموعه با رویکرد آموزشی خلق نشده‌اند. امّا سعی نگارندگان بر آن بوده‌است که افزون بر پیچیدگی‌های ریتمیک-متریک، مضراب‌گذاری و سایر تکنیک‌های اجرایی موجود در قطعات، با در نظر گرفتن تمهیداتی آموزشی از جمله ارائۀ قطعات در تُنالیته‌های متفاوت و قالب‌های اجرایی متنوع (تکنوازی، دونوازی و چندنوازی) و… حتی‌المقدور بر بار پداگوژیک این کارگان بیافزایند. جهت بهره‌وریِ بیشتر، تمامی قطعات این کتاب به همراه نمونه‌های اجرایی(بدون خط سنتور) ارائه شده‌اند؛ بنابراین هنرجویان می‌توانند تحت نظارت مدرّس و با کوک متناسب هر قطعه، سَمپل‌های قطعات را پخش و با آن هم‌نوازی کنند.
قطعات سنتوری جزو کارگان شیوۀ سنتورنوازی معاصر نیستند و براساس ملزومات فیلمنامه و با نگاه ساخت موسیقی فیلم خلق شده‌اند؛ لذا برای شناخت و درک بهتر این شیوه، بررسی و تجزیه‌تحلیل آلبوم‌های آهنگساز و نواخت کتابِ «مجموعه-قطعات اردوان کامکار» راهگشاست.»

• • • • • • • • • • • • • • •

«کتاب موسیقی فیلم سنتوری»

– نت‌های اصلی موسیقی فیلم سنتوری
– آثار ارکسترال و تکنوازی‌ها
– همراه با نمونه‌های صوتی جهت اجرای همزمان با موسیقی فیلم

اثر: «اردوان کامکار»

مشخصات کتاب:
آهنگساز:
اردوان کامکار

نغمه‌نگاری:
امیرحسین رئوفی
مهیار طریحی

نت‌نگاری رایانه‌ای:
امیرحسین رئوفی

طراح و آماده‌کنندۀ نمونه‌های اجرایی:
سیاوش کامکار (استودیو سیا)

طراح گرافیک و کتاب:
فربد فرآورده
سبا عربشاهی

ویراستار:
فربد فرآورده