ساز موسیقی را بیشتر بشناسیم!

ساز

صدای دلنشین طبیعت، برخورد شاخ و برگ گیاهان، موج های خروشان اقیانوس ها، غرش حیوانات، صدای نازک پرندگان و هر آنچه گوش انسان آن را می شنید، اولین سازی بود که حتی قبل از شکل گرفتن زبان ها، آن را شناخت؛ اما طبیعی ترین سازی که از ابتدای خلقت وجود داشت، تار های صوتی خود انسان و ساده ترین ابزار ایجاد وزن، دست های آدمی بود. او با به هم زدن دست ها، سازها و آهنگ ها را می نواخت. متخصصان ساز و موسیقی، استخوان های سوراخ شده ای که مربوط به دوره انسان های نئاندرتال (گونه ای از انسان ها که اولین نشانه هایشان به حدود ۱۳۰۰۰۰ تا ۲۳۰۰۰۰ سال پیش برمی گردد!) است را باستانی ترین ساز بادی یافت شده می دانند.

در ادامه این دوران بوق های ساده از ابتدایی ترین سازهای ساخت بشر بود که به عنوان سازهای بادی شناخته می شوند. بعد ها با شناخت بیشتر نسبت به اطراف خود، با استفاده از شاخ و برگ درختان، انواع مختلف گیاهی، شاخ و استخوان حیوانات، پوست حیوانات، انواع سنگ ها و حتی بعضی خوراکی ها مانند نارگیل، موفق به ساخت سازهای گوناگونی شدند، که این سازها در مراسمات آئینی، جشن ها، سوگواری ها، جنگ و…، که الان هم مورد استفاده قرار می گیرند، بکار گرفته می شدند. نقش و طرح های موجود بر روی سفال های تاریخی و غار های کشف شده مربوط به نسل های گذشته، در مناطق گوناگون ایران همانند تپه سیلک کاشان، چشمه علی شهر ری، اسماعیل آباد قزوین، مهر چغامیش و…، وجود مراسمات سنتی و نقش سازها در آن زمان را تایید می کنند.

تاریخچه ساز در سرزمین ایران

ساز های ایرانی
ساز های ایرانی

تصاویری که در مناطق باستانیه چغامیش کشف شده، گویای معروف شدن ساز چنگ در حدود ۳۴۰۰ سال قبل، در ایران است و احتمالا این ساز اولین ایده برای پیشرفت سازهای زهی بود. البته با توجه به اسناد و مدارک کشف شده، مردمان مصر اولین نوازندگان ساز چنگ بودند. نقش های بجا مانده از دوران حکومت هخامنشیان و ساسانیان، حاکی از اهمیت ساز و نواختن موسیقی در مراسمات مخصوصی مثل جشن ها، مواقع رزم، مراسمات سوگواری، بزم ها و…، در آن زمان است. در آن دوره ها سازهای کرنای، رباب (غژک)، بربط، تنبور، چنگ، بوق، سرنا، شیپور، نای، ارغنون، دف، چغانه و قاشقک رواج داشتند و نوازنده ها جزو طبقه سوم جامعه بودند. با مشاهده آثار ساخته شده و کشف شده از شوش با اسامی نوازندگان، شکل سازها، نحوه نواختن آن ها و جزئیات بیشتری می توان آشنا شد.

تکامل سازها

بدیهی است سازها با گذر زمان و طی کردن مراحل مختلف تکامل در دوره های زمانی، پستی و بلندی های زیادی را پشت سر گذاشته اند. بین دوره ساسانی تا صفویه، سازها روند تکاملیه خوبی نداشتند، اما از دوره صفویه به بعد شواهدی همچون دیوار نگاره ها و نقش های روی ظروف، وجود انواع مختلف ساز و پیشرفت برخی از آن ها را تایید می کند. ناصرالدین شاه قاجار با ساخت دارالصنایع در ناحیه جنوب شرقیه سبزه میدان تهران، باعث دور هم جمع شدن هنرمندان در فنون مختلف هنری شده بود، که اساتید نوازنده و سازنده ساز همچون استاد فرج اله، حاج طاهر، خاچیک، هامبارسون، سید جمال و… نیز حضور داشتند.

از آنجا که موسیقی در مراسمات، جشن ها، آئین های مختلف و همچنین در فرهنگ بومی، مذهبی و ملی کشورمان جایگاه ویژه ای داشته و دارد، ساخت سازهای ایرانی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و حضور نوازندگانی کمال گرا و خلاق در تاریخ موسیقی کشورمان به خوبی رؤیت می شود.

برای شناخت بیشتر سازهای اصیل ایرانی و آشنایی با موسیقی سنتی کشورمان وارد این صفحه شوید.

منظور از ساز چیست؟

منظور از ساز
منظور از ساز

ساز وسیله ای با هدف تولید صدا است، با این حساب به اکثر اشیاء می توان نام ساز را نسبت داد، چرا که حداقل با ضربه زدن به آن ها صدا تولید می شود، اما منظور از صدا نواختن موسیقی یا صدای ریتم دار است که ساز را نسبت به اشیای دیگر متمایز می کند. ابتدایی ترین ساز موسیقی صدای خود انسان بوده، که بعد از آن سازهای کوبه ای و سپس سازهای بادی پیشینه قدیمی تری دارند. در فرهنگ های مختلف نیز، انسان ها از انواع سازها، برای اطلاع رسانی یک اتفاق خاص یا برقراری ارتباط استفاده می کردند که این سازها با گذر زمان دگرگون شده و در کنار تفاوت ها، نقاط مشترک بسیاری را دارا هستند؛ یکی از قدیمی ترین سازهای ایرانی تنبور نام دارد.

پس از انقلاب صنعتی در اروپا نیز مهارت تولید ساز و موسیقی، رشد بسیاری کرد و انواع سازهای خوش صدا، لوکس و زیبا در عین پیچیدگی، ساخته شد و همچنان هم این مسیر ادامه دارد. امروزه، کشور های ژاپن و چین هم در عرصه تولید ساز پیشرفت هایی را به ثمر رسانده اند. همچنین با پیشرفت تکنولوژی، سازهای الکترونیکی پا به دنیای موسیقی گذاشته و جمعیت بیشتری را با مفهوم نواختن آشنا کرده اند.

آیا سازها تعداد محدودی دارند؟

شاید با خودتان تصور کنید بله! اما سازها محدود به نام هایی که می شنوید نیستند؛ با کمی جستجو در سرزمین های دور تر از محل زندگیمان و در دنیای امروزی، بیشمار سازهای مختلف با ویژگی های متفاوت همچون مکانیسم تولید صدا، جنس ساخت، نحوه نواختن ساختار و… وجود دارند. مراحل ساخت ساز و به نواختن آن، در دوران های مختلف زندگی بشر نشان دهنده علاقه ذاتی او به تولید اصوات دلنشین است؛ که این خود تأکید محکمی بر عدم محدودیت تعداد سازها در جهان دارد.

شناخت سازهای موسیقی

آشنایی با ساز موسیقی
آشنایی با ساز موسیقی

برای یک نوازنده یا موسیقی دان که در زمینه موسیقی فعالیت حرفه ای می کند، الزامیست با انواع سازها و صدا های تولید شده از آن ها حداقل شناخت اندکی داشته باشد. این موضوع با توجه به تعداد و انواع نامحدود سازها کار دشواری است، به همین دلیل سازها و صدا های تولید شده را به ویژگی های دقیق تری دسته بندی می کنیم. به عنوان نمونه تعدادی از سازها با آرشه (آرشه یا کَمانه وسیله ای است که از آن برای نواختن سازهای زهی استفاده می‌شود) نواخته می شوند؛ به این صورت که باید آرشه را روی تعدادی سیم حرکت داد تا صدا های مختلفی بگوش برسد.

علاقه مندان به موسیقی در کشورمان، برای شناخت بیشتر سازهای موسیقی ابتدا از سرزمین خودمان شروع کنند، چرا که هر شخص بهتر است با سازهای کشور خود آشنا باشد و سپس به سرزمین های دیگر شناخت پیدا کند. با توجه به سابقه خوب کشورمان در بحث ساخت ساز و تولید موسیقی، آشنایی با سازهای ایرانی منجر به شناخت بهتر موسیقی خواهد شد، در نتیجه آغاز بی نظیری خواهد بود!

انواع سازهای ایرانی

ساز های ایرانی از نظر جنس به سه دسته فلزی، سفالی و چوبی تقسیم می شوند.

  • سازهای فلزی

ساز هایی هستند از جنس برنج یا مس، که به روش های ریخته گری، چکش کاری و برجسته کاری تولید شده اند.

  • سازهای سفالی

همانطور که می دانید سازهای سفالی، از گل رس پخته شده در کوره تهیه می شوند، مانند برخی تنبک ها و سازهای بومی که بصورت دستی یا با چرخ ساخته می شوند.

  • سازهای چوبی

این دسته نیز به روش تراشیدن و برش زدن چوب ساخته می شوند، که تعداد زیادی از سازها اینگونه هستند و معمولا در نواختن سازهای ایرانی، سازهای چوبی در ذهن پدیدار می شوند. از نمونه های چوبی میتوان به سازهای زهی و برخی سازهای ضربه ای اشاره کرد.

انواع گوناگون سازهای ساخته شده (ارگانولوژی)

سازها با توجه به کاربرد و نحوه نواختن در فرهنگ های مختلف جهان متفاوت هستند و هر یک از این سازها بسته به سبک زندگی، تفکر جامعه و علایق افراد، در نقاط مختلف کره زمین بوجود می آیند. شناخت و دسته بندی سازهای مختلف را به اصطلاح ارگانولوژی یا سازشناسی می گویند که به روش های زیادی انجام شده است، اما در زیر عامیانه ترین دسته بندی مشاهده می شود.

  • دسته سازهای زهی

  • دسته سازهای بادی

  • دسته سازهای کوبه ای

  • دسته سازهای صفحه کلید دار

  • دسته سازهای الکترونیک

ساز زهی چیست؟

سازهای زهی
سازهای زهی

در سازهای زهی همانطور که از نامشان پیداست، صدا بر اثر لرزیدن و لغزیدن تار یا سیم روی ساز بوجود می آید. که این فرآیند از طریق سابیدن کمان، زخمه یا آرشه به روی ساز انجام می شود. این سازها در ارکستر ها از اهمیت بالایی برخوردار اند و بخش اصلی آن را تشکیل می دهند. همچنین زیر مجموعه های گوناگونی دارند که چند مورد از آن ها، ساز زخمه ای، ساز آرشه ای و مدل هایی از ساز کوبشی هستند.

سازهای زهی از دو بخش تار و کمانچه ساخته شده اند که بعضا بر روی یک بخش یا هر دو بخش آن، پوستی تهیه شده از شکمبه گوسفند کشیده می شود. نحوه نواختن این نوع سازها در بعضی موارد با انگشتان دست است و در بعضی دیگر با ابزاری به نام مضراب انجام می شود. شکل مضراب در انواع گوناگونی از جنس پلاستیک، فلز، شاخ حیوانات یا پر پرندگان و…، ساخته می شود. در ادامه به چندی از این نوع سازها اشاره می کنیم:

  • سه تار
  • سنتور
  • کمانچه
  • ویولن
  • شورانگیز
  • گیتار بیس

ساز بادی چیست؟

سازهای بادی
سازهای بادی

شاید برایتان جالب باشد که بدانید بعد از صدای انسان، سازهای بادی جزو نخستین سازها برای نواختن موسیقی بودند! همانطور که گفته شد، این سازها اولین ابزار هایی بودند که انسان برای نواختن موسیقی و تولید صدا، اختراع کرد. اما بعد از گذشت سال ها توانستند سازهای بادی گوناگونی هم بسازند. مانند سازهایی که با خالی کردن درون استخوان حیوانات و دمیدن در آن باعث ایجاد صدا می شدند. البته در زمان حال به شاخ یا استخوان حیوانات نیاز نیست. زیرا انواع این سازها در جنس های چوبی، فلزی، برنجی و… وجود دارند که کافیست با کمی دمیدن در آن ها آهنگ های زیبایی را بنوازید. در ادامه اسامی برخی از این سازها را مشاهده می کنید:

  • ترومپت
  • ترومبون
  • فلوگل هورن
  • کورنت (CORNET)
  • فرنچ هورن
  • توبا
  • یوفونیوم

ساز کوبه ای چیست؟

سازهای کوبه ای
سازهای کوبه ای

سازهایی که به روش ضربه زدن، کوبیدن، تکان دادن، ساییدن یا هر عمل دیگری که باعث نوسانات صوتی بشود، را سازهای کوبه ای می نامند که عموما وظیفه تولید صدا های ریتمیک و ضرب آهنگ را بر عهده دارند، ولی در عین حال می توان در تولید ملودی از آن ها استفاده کرد. تاریخچه سازهای کوبه ای همانند سازهای بادی، به هزاران سال قبل باز می گردد؛ پس می توان آن ها را جزو باستانی ترین سازها در نظر گرفت. سازهای کوبه ای معمولا به دو مدل کوک معین و کوک نامعین تقسیم می شوند که با برخی از این سازها در زیر آشنا می شویم:

  • بلز
  • تومبا
  • طبله
  • دهل
  • تنبک (تمبک)
  • تشمال
  • دمام
  • دف
  • تمپو
  • ناغارا
  • دایره زنگی
  • طبل
  • سنج

ساز صفحه‌ کلید دار چیست؟

سازهای صفحه کلید دار
سازهای صفحه کلید دار

سازهای صفحه کلید دار همانند صفحه کلید رایانه عمل می کنند، بطوری که برای نواختن آن ها باید انگشتان خود را روی کلید ها به سمت پایین فشار دهیم. به این نوع سازها، سازهای شستی دار هم می گویند. اگر به موسیقی و ساز علاقه مند باشید، به احتمال زیاد نام های پیانو یا ارگ را شنیده اید که از معروف ترین این سازها به شمار می روند. در ادامه با نمونه هایی از آن ها آشنا می شویم:

  • پیانو
  • ارگ
  • کلاوسن
  • کلاویکورد
  • چمبالو
  • هارپسیکورد
  • چلستا
  • آکوردئون
  • هارمونیون
  • گارمون
  • ویرجینال
  • کالیمبا

ساز الکترونیکی چیست؟

سازهای الکترونیکی
سازهای الکترونیکی

سازهای الکترونیکی دسته ای از سازهای موسیقی هستند که پردازش سیگنال های الکترونیکی، عامل تولید و ساخت صدا در آن ها است. تا هم اکنون سازهای الکترونیک طراحی شده به سه دسته تقسیم شده اند که هر سه دسته تحت تاثیر فناوری روز، در حال پیشرفت و ترقی هستند:

  • دسته اول سازهای نیمه الکترونیک مانند گیتار الکتریک یا ویولن الکتریک که ساختاری مشابه ساز اصلی داشته و مراحل تولید صدا در آن ها با روش معمولی صورت می گیرد، اما تقویت صدای ضعیف، با ابزار و سیستم الکترونیکی انجام می شود.
  • دسته دوم سازهای تمام الکترونیک مانند سینتی سایزرها که تمام مراحل شکل گیری و تولید صدا در آن ها با استفاده از سیستم الکترونیک تولید سیگنال Signal Generator انجام می شود.
  • دسته سوم کنترلرهای میدی که فقط فرمان های نوازنده را از روش های مختلف دریافت کرده و با کدهای MIDI به نرم افزارهای موسیقی و یا سینتی سایزر ها ارسال می کنند اما خود هیچ دخالتی در تولید و پردازش سیگنال ندارند.

شما می توانید جهت آشنایی کامل تر با انواع ساز موسیقی این مطلب را بخوانید.

خودتان ساز بسازید!

ساختن ساز
ساختن ساز
  • ساز یک تکه:

در سازهای یکپارچه و متصل به هم، هنرمند الگوی از قبل آماده شده را روی چوب طراحی و پیاده سازی می کند. بعد از مراحل طراحی الگو روی چوب، مابقی قسمت ها توسط ابزار های برش زنی، بریده می شوند. و بخش های داخلی مانند کاسه ساز آماده می شوند. در نهایت نیز بخش های خارجی ساز شکل می گیرند. از سازهایی که به این طریق ساخته می شوند می توان به تار، سه تار، تنبور، دو تار و کمانچه اشاره کرد.

  • ساز ترکه ای:

ترکه های چوب در قالب های آلومینیومی که همانند کاسه ساز هستند. تحت فشار ثابتی قرار گرفته و شکل کاسه ساز را به خود می گیرند. این ترکه ها روی قالب اصلی ساز، به وسیله سریشم چسبیده و به هم متصل می شوند. سپس بعد از نهایی شدن قالب ساز، سطوح ساز با لاک و الکل باید پوشانده شوند. در مراحل بعد جا انداختن سیم ها، تعبیه گوشی های کوک و خرک ها انجام می شود و در انتهای کار تنظیم صدای ساز صورت می گیرد. اکثر سازهای زهی در بخش هایی مانند سری، انتهای ساز، گردن یا دسته از شکم ساخته شده اند. همانند تار، سه تار، کمانچه و… .

سیم ها به موازات طول ساز، در انتها به تعداد متفاوتی ثابت می شوند. و شکم و گردن را رد کرده و به گوشی ها حلق آویز می شوند. البته برخی سازها دارای دو قسمت شکم هستند. یک قسمت تار و دیگری کمانچه، که بعضا روی هر کدام پوست شکمبه گوسفند کشیده می شود. جنس و طراحی مضراب ها نیز متفاوت است، گاهی از جنس پلاستیک، فلز، شاخ حیوانات یا گاهی پر پرندگان و…، هستند. آرشه یا کمان را نیز یک میله چوبی نازک ولی در عین حال محکم، تشکیل میدهد. که در دو طرف آن قسمت هایی برای متصل کردن دسته در نظر گرفته شده است.

نواختن ساز موسیقی
نواختن ساز موسیقی

سخن پایانی

آدم از ابتدای خلقت با ایجاد صدا از طریق حنجره خود و با گذر دوران های مختلف و پیشرفت های حاصل شده، سازهای گوناگونی پدید آورده است. که به مرور زمان باعث رشد روز افزون، نواختن ساز و موسیقی شده است. در کشور های مختلف دنیا با توجه به آداب و رسوم، فرهنگ و سبک زندگی، شاهد وجود سازهایی با نواهای دل انگیز و گاهی هیجان انگیز هستیم. امروزه ما می توانیم با انواع سازها آشنا شویم و حتی برخی از آن ها را، با پشت سر گذاشتن کلاس های آموزشی، بنوازیم و از شنیدن آن ها لذت ببریم. از شما تشکر می کنیم که خواننده مطالب ما بودید!

شما می توانید برای خرید ساز به این صفحه مراجعه نمایید.

در صورت تمایل میتوانید انتقادات، پیشنهادات و دانسته های خود را با ما در میان بگذارید.

مدیرکل
دیدگاه کاربران 1 دیدگاه
  • 注册免费账户 8 فروردین 1403 / 11:17 ق.ظ
    0 0

    Your point of view caught my eye and was very interesting. Thanks. I have a question for you.

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *