معرفی ساز بالالایکا

ساز بالالایکا، سازیست روسی (اروپایی-آسیایی) که با بدنه ای چوبی اما توخالی ساخته می شود، همچنین شکل آن مثلثی و دارای دسته ای بلند، گردن تار و چند رشته سیم است. اکثرا دو رشته سیم با همان نت تنظیم می شوند و رشته سیم سوم، یک چهارم عالی بالاتر تنظیم می شود. بالالایکا علاوه بر شکل مثلثی، با وجود تفاوت هایی چون تعداد سیم ها و پرده های قابل جابجا شدن، به شکل بیضی هم ساخته می شود. از این ساز عموما برای نواختن آهنگ های سنتی-محلی، در مراسمات مختلف روسی استفاده می شود، همچنین در درجه های بالاتر در نواختن آکورد و ملودی بکار می رود.

بالالایکا در ملودی ماندگاری کمی دارد، یعنی در نواختن ملودی، بایستی ضربات کند یا سریع باشند. بعضی ارکستر های بالالایکا از بالا های متفاوتی تشکیل شده، و گروه ها معمولا موسیقی کلاسیک را برای بالالایکا تنظیم می کنند. پریما بالالایکا یکی از معروف ترین ها است و قدیمی ترین ساز های بالالایکا هم، descant و tenor شناخته می شوند. نواختن این ساز با توجه به نوع موسیقی متفاوت است؛ مثلا پریما بالالایکا یا سکوندا با انگشتان نواخته می شوند و بیس و کنترا باس (مجهز به پایه های کششی قرار گرفته روی زمین) با زخمه ای چرمی نواخته می شوند.

تاریخچه ساز بالالایکا

الگوی این ساز زهی، سازیست به نام دورما که از قفقاز روسیه گرفته شده است، بطوری که از این ساز به عنوان سمبلی از فرهنگ سنتی روسی یاد می شود، همچنین شباهت هایی به ساز دومبرای قزاق ها و ساز تاپشور مغولستانی ها دارد. در ابتدا این ساز دارای ۲ الی ۶ سیم بود و با ساز های آسیای مرکزی شباهت داشت؛ یکی از نقاط مشترک آن ها این بود که پرده ها از روده حیوانات تهیه و به گردن ساز بسته می شدند.

اسکوموروخ ها

در ادامه برای مدت طولانی ساز بالالایکا همراه اسکوموروخ ها بود؛ آن ها نوزانده های سیاری بودند که با اشعار و آهنگ، نظام اجتماعی روسی را مورد تمسخر قرار می دادند. مدارک و مستندات تاریخی نشان می دهند که اولین بار در سال ۱۶۶۸ میلادی از این ساز نام برده شده است، همچنین در مدارک مربوط به سال های ۱۷۰۰ و ۱۷۱۴ میلادی، نام این ساز دیده می شود.

در دهه ۱۸۸۰ میلادی، واسیلی آندریف ویولنیست حرفه ای، در سالن های سنت پترزبورگ، با کمک ویولن ساز مشهور یعنی ایوانوف، بالالایکا را استاندارد سازی کرد. همین امر باعث شد نواختن آن در کنسرت ها افزایش یابد و چند سال بعد مجموعه هایی از پرده های کروماتیک، و شماری از بالالایکا ها در اندازه ارکسترال؛ با کوکی که اکنون در ساز های مدرن دیده می شود، کیفیت این ساز را بهبود بخشید. در دهه های آخر قرن هجدهم محبوبیت بالالایکا به اوج خود رسید، طوری که توریست ها در هر خانه ای که وارد می شدند، یک ساز بالالایکا وجود داشت.

در گذر زمان، با اینکه در آثار به جای مانده از فیودور داستایوفسکی، لئو تولستوی، نیکولای گوگول و… نام این ساز زیاد ذکر شده است، اما در قرن نوزدهم که به سازی با دسته کوتاه تر نسبت به همتای آسیایی خود تبدیل شده بود، استفاده از آن با کاهش مواجه شد؛ همچنین ساز بالالایکا توسط بلاروسی ها، اوکراینی ها، کولی ها و جمعیت های مشابه، زیاد مورد استقبال قرار نگرفته بود.

دانستنی جالب در مورد بالالایکا!

نکته ای جالب در مورد ساز بالالایکا وجود دارد که صحت آن تایید نشده است، اما گفتن آن شاید برایتان تعجب برانگیز باشد! عقیده ای وجود دارد که به ساختار این ساز اشاره می کند؛ طبق این عقیده، وجود سه کناره و سه سیم در این ساز نمایشی از تثلیث (یکی از اعتقادات بنیادین جمعیت زیادی از مسیحیت. خدای پدر، خدای پسر، خدای روح القدوس) است. یکی از دلایل نقض این عقیده، زمان حضور اسکوموروخی ها است که برای حکومت و کلیسا ها بسیار تحمل ناپذیر بود؛ همچنین در اصول مذهبی کلیسای ارتودوکس روسی، استفاده از ساز های موسیقی ممنوع بود. دلیل دیگری که می توان به آن اشاره کرد مکتوبات نیکولای گوگول است، که طبق این نوشته ها ساختار ساز بالالایکا توسط کشاورزان با الگوبرداری از کدو حلوایی، تجسم یافته است.

منظور از بالالایکای مدرن چیست؟

همانطور که در مطالب قبلی اشاره شد، حاصل تلاش های واسیلی آندریف در دهه ۱۸۸۰، ساخت بالالایکایی مدرن و استاندارد، با رعایت شکل سنتی مثلثی اما کروماتیمک، دارای سه سیم با پرده های فلزی ثابت و دیگر نوآوری ها بود. آندریف ایده تشکیل ارکستر بالالایکا را که دارای ساز هایی در اندازه های مختلفی بود، را عملی کرد؛ این موضوع باعث شد ساز دومرا که به فراموشی سپرده شده بود، مجدد استفاده شود. مدرن سازی بالالایکا شامل عناصری از موسیقی پاپ، فولک و کلاسیک است که در مدارس موسیقی آموزش داده می شوند؛ بالالایکای مدرن در میان مردمان روس و قفقاز هوادارن زیادی دارد. کارنامه بالالایکا شامل قطعاتی مجلسی، تعداد بالایی کنسرتو با ارکستر سمفونیک و حضور نه چندان زیاد در اپرا است.

تکنیک نواختن ساز بالالایکا

نکته ای مهم در نواختن بالالایکا مخصوصا در پریما، استفاده از انگشت شست دست چپ روی نت های پرده روی سیم پایین است، جایی که ساختار آکورد وجود دارد. بصورت سنتی برای نواختن نت های روی پریما، از کناره انگشت سبابه دست راست باید کمک گرفت، ولی در بالالایکا های بزرگ تر از زخمه استفاده می شود. در نواختن پریما که رایج ترین نوع ساز بالالایکا است، می توان از زخمه کمک گرفت اما مرسوم نیست.

اندازه بزرگ ساز بالالایکای کنترباس باعث شده است، نوازندگان از پاشنه پوتین یا چرم برای ساخت سیم استفاده کنند. این نوع ساز با یک پایه فلزی یا چوبی که در گوشه های آن متصل شده، روی زمین گذاشته می شود. یادگیری نحوه نواختن ساز بالالایکا برای علاقه مندان به موسیقی، در هر رده سنی دشوار نیست. گفتنی است نواختن بالالایکا باعث ایجاد حس و درکی از فرهنگ سنتی روسی و اقوام آن دوران می شود.

ساختار بالالایکا

بدنه مثلثی این ساز از جنس صنوبر و با سه سیم تشکیل شده است، که در جهت دسته مجهز به پرده، مخروطی شده اند. سیم ها روی خرکی شبیه خرک ویولن کشیده و بسته شده اند؛ معمولا این سیم ها با انگشت، و سیم های فلزی با زخمه نواخته می شوند. البته بدنه این ساز به شکل مثلثی محدود نمی شود و شکل بیضی آن هم، با تعداد متفاوت سیم و پرده های قابل جابجایی ساخته می شود. از اجزای دیگر تشکیل دهنده این ساز می توان به دسته ساز، شیطانک، سیم ها، گوشی ها، کاسه طنینی، پرده، خرک و سوراخ صدا اشاره کرد.

انواع ساز بالالایکا

انواع مختلف بالالایکا به ترتیب اندازه در زیر آمده است:

• پیکولو (piccolo)
• پریما (prima)
• سکوندا (secunda)
• آلتو (alto)
• باس (bass)
• کنترباس (contrabass)

نحوه کوک کردن برخی از سازهای بالالایکا

پریما

در مطالب بالا گفته شد که رایج ترین نوع ساز بالالایکا، پریما است. پریما روی سیم های دوم و سوم روی یک نت کوک می شود، و در بعضی مواقع نیز به سبک گیتار روی GBD، تقلیدی از سه سیم بالای گیتار روسی کوک می شود، که نواختن آن برای یک گیتاریست روسی ساده است؛ هرچند بعضی از هواداران این ساز، این نوع کوک کردن را تأیید نمی کنند.

سکوندا

بالالایکای سکوندا روی اولین سیم (در اکتاو اول)، دومین سیم (در اکتاو مینور)، سومین سیم (در اکتاو مینور)، AAD کوک می شود؛ سیم های دوم و سوم روی یک نت همسان کوک می شوند.

آلتو

این ساز روی اولین سیم (در اکتاو مینور)، دومین سیم (در اکتاو مینور)، سومین سیم (در اکتاو مینور) کوک می شود؛ سیم های دوم و سوم روی بم یا زیر بودن، یکسان کوک می شوند.

باس و کنترباس

این دو ساز کاملا برابر؛ سیم نخست (در اکتاو مینور)، سیم دوم (در اکتاو ماژور)، سیم سوم (در اکتاو ماژور) کوک می شوند و تنها فرق آن ها در بزرگ بودن کنترباس است.

سخن آخر

ساز بالالایکا یکی از سازهای اروپایی-آسیایی است که در شکل های مختلف بدنی، مثلثی یا بیضی، با تعداد متفاوت سیم و پرده‌های قابل جابجایی وجود دارد. این ساز عموما در نواختن آهنگ های سنتی و رقص روسی استفاده می شود. در این مقاله درباره چگونگی نواختن و کوک کردن، ساختار و انواع ساز بالالایکا صحبت کردیم تا علاقه مندان به موسیقی و ساز بیشتر با آن آشنا شوند.

جهت مشاهده و خرید ساز های فروشگاه سازژوست اینجا کلیک نمایید.

خوشحال می شویم در صورت داشتن اطلاعات بیشتر، انتقادات و پیشنهادات خود را با ما به اشتراک بگذارید.