قانون؛ سازی کهن و از نو متولد شده
ساز قانون جزء سازهای قدیمی ایران است اما متاسفانه امروزه تعداد افرادی که با این ساز آشنایی دارند بسیار کم است. در این مطلب به معرفی این ساز و تاریخچه آن می پردازیم.
سرگذشت ساز قانون
قانون سازی است به شکل ذوزنقه‌ی قائم‌الزاویه و از سازهای زهی مضرابی (زخمه‌ای) مطلق است که در ساخت آن، چوب، پوست، فلز، استخوان و زه به کار رفته‌است. قانون را به زبان انگلیسی (Kanoon) می نامند که خود کلمه از زبان یونانی گرفته شده است. زیرا یونانیان نیز دارای سازی به نام قانون بوده‌اند که با ساز امروزی دارای تفاوت‌هایی است.
این ساز بعد از صدها سال فراموشی، مجدداً در دهه های اخیر، در ایران معمول شده است. برخی عقیده دارند که فارابی، قانون را به کمال رسانیده است و حتی عده‌ای اختراع این ساز را به فارابی نسبت می‌دهند. اما این فرضیه صحیح به نظر نمی‌رسد. در کتاب «کنز‌التحف» که توسط نویسنده‌ی ناشناس در قرن هفتم هجری نوشته شده‌است، راجع به این ساز مطالب زیادی به چشم می‌خورد. به هر حال قانون در زمان عباسیان در ایران رواج کامل داشت اما مشخص نیست که از چه زمانی متروک گردیده و کنار گذاشته شده است. قانون در کشور‌های عربی و ترکیه بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فارابی این ساز را هزار سال پیش به صورت ۴۵ سیم اختراع نموده و توضیحات مربوط به آن را در کتاب خود به نام « الموسیقی‌الکبیر» بیان کرده است. صفی‌الدّین نیز آن را « نزهه » نامیده همان طور که در کتاب « کنز‌التحف » هم به این نام دیده شده است.
ساختار ساز قانون
جعبه‌ی صوتی
جعبه‌ی صوتی قانون دو صفحه‌ی زیر و روی ذونقه‌ی قائم‌الزاویه‌ای هستند که با کلاف‌های چهارگانه‌ی جانبی به هم متصل شده‌اند. این جعبه معمولا از چوب گردو ساخته می‌شود.
صفحه‌ای از جنس چوب بر روی جعبه‌ی صوتی قرار دارد که در طرف چپ آن ۲۷ پرده‌گردان و ۸۱ گوشی و در سمت راست آن، زیر خرک، مستطیلی از پوست ( به جای چوب ) قرار گرفته است. گاهی این پوست یک‌تکه است و گاهی از چهار تکه پوست مجزا به صورت مربع یا لوزی ساخته می‌شود. در قسمت چوبی صفحه، شبکه‌هایی از جنس چوب برای خروج صدا ایجاد شده‌اند. برای قسمتی از صفحه‌ی رویی که دارای پوست است، از پوست شتر، گوساله و ماهی استفاده می‌کنند . این پوست باید فشاری بالغ بر ۸۱ وتر را تحمل کند .
پرده‌گردان
پرده‌گردان‌ها، ابزار‌های کوچک فلزی هستند که در سراسر سمت چپ ساز، بعد از شیطانک و قبل از گوشی‌ها روی قطعه چوب اضافه‌ای که بر روی صفحه‌ی رو چسبانیده شده، به وسیله‌ی میخ‌های کوچکی نصب شده‌اند. از هر پرده‌گردان تعدادی سیم هم‌کوک و هم‌صدا می‌گذرد و به گوشی‌ها می‌رود.
پرده گردان ها
خرک
تیغه‌ای باریک از چوب به طول تقریبی ۳۵ سانتی‌متر ( ارتفاع تقریبا ۲ سانتی‌متر ) که در طرف راست، بر روی سطح پوست‌دار قرار گرفته است.
گوشی‌ها
گوشی‌های قانون از جنس چوب و به صورت میخ‌هایی هستند که یک سر آن‌ها به شکل هرم ساخته می‌شود و در کلید کوک قرار می‌گیرد و سر دیگر آن‌ها، که باریک‌تر است، به صورت عمودی در سطح افقی چوب و سمت چپ ساز قرار می‌گیرد. هر وتر به یک گوشی بسته می‌شود.
پل
داخل جعبه‌ی صوتی، معمولا سه پل قرار دارد که فشار صفحه‌ی رو را کنترل و از نشت کردن و تغییر شکل صفحه جلوگیری می‌کنند. همچنین این پل‌ها در تنظیم تعادل بین وتر‌ها نقش مهمی دارند.
شیطانک
قطعه چوب باریک و کم‌ارتفاعی است که بین پرده‌گردان‌ها و گوشی‌ها در سمت چپ قرار دارد و وتر‌ها برای رسیدن به گوشی‌ها از روی آن عبور می‌کنند.
سیم‌گیر
گره سیم‌های قانون در داخل این قسمت قرار می‌گیرند و از سوراخ‌های تعبیه‌شده بیرون می‌آیند و از روی خرک می‌گذرند.
نوازندگان ساز قانون
از نوازندگاه معروف این ساز می توان به: سیمین آقارضی / رحیم قانونی / فرامرز رضا پور / ملیحه سعیدی / جلال قانونی / مهدی مفتاح / علی‌اکبر صدیف / فرهاد بشارتی / پریچهر خواجه و … اشاره کرد.
پیشنهاد می کنیم مطلب معرفی انواع ساز را بخوانید.
جهت مشاهده و خرید ساز قانون کلیک نمایید.
